Barmhartigheid en (Wereld)Diaconaat

Het diaconaat is een van de kerntaken van christelijke kerken. De letterlijke betekenis van diaconaat is het zich dienstbaar opstellen, of wat vrijer vertaald is het hulp bieden aan allen die dit nodig hebben.
Eeuwenlang werd het diaconaat vereenzelvigd met de zeven werken van barmhartigheid. Zes van deze werken zijn gebaseerd op de woorden van Christus volgens het Evangelie volgens Matteüs 25:35-36. Daar wordt geschreven over de hongerigen, de dorstigen, de naakten, de vreemdelingen, de zieken en de gevangenen.
Paus Innocentius III voegde daar in het jaar 1207 een zevende werk aan toe: 'de doden begraven'. In het Bijbelboek Tobit 1:17 wordt speciaal de zorg voor de overledenen benadrukt. In de door epidemieën geteisterde middeleeuwen had het moeilijke en gevaarlijke werk van 'doden begraven' immers een bijzondere waarde.

De zeven werken van barmhartigheid zijn gericht op de individuele mens. Later kwam daar de wens bij zich niet alleen te richten op het individu, maar op de wereld als geheel. In de jaren ’80 en ’90 initieerde de Wereldraad van Kerken het ‘Conciliaire proces voor gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping’, dat tot veel kerkelijke activiteiten leidde op maatschappelijk gebied. Vredesvraagstukken en milieu kwamen uitgebreid aan de orde.
Die ‘heelheid van de schepping’ werd met andere woorden door Paus Franciscus een "achtste werk van barmhartigheid" genoemd: "Laat ons barmhartig zijn voor ons gemeenschappelijk huis". Deze toevoeging aan de reeds bestaande zeven werken van barmhartigheid werd in een brief van 6 augustus 2015 door Paus Franciscus voorgesteld. Elk jaar wordt er rond 1 september tijdens de "Wereldgebedsdag voor het behoud van de Schepping" speciaal aandacht aan besteed. De toevoeging van een “oecumenisch en ecologisch” achtste werk van barmhartigheid sluit de andere werken van barmhartigheid in.

Het diaconaat richtte zich in eigen land op zieken, armen, wezen en weduwen. Ook in de Armenwet van 1854 staat hulp door kerken en particulieren centraal. De Algemene bijstandswet van 1965 maakt hier een einde aan. In plaats van afhankelijk te zijn van liefdadigheid had iedereen vanaf die tijd het recht op bijstand. De diaconie kreeg een wat andere invulling. Echter, doordat de overheid zich steeds meer terugtrekt uit de verzorgingsstaat neemt het belang van het binnenlands diaconaat weer toe.

Naast het binnenlands diaconaat richt de diaconie zich als werelddiaconaat op ontwikkelingssamenwerking, het milieu, vluchtelingenhulp en hulp aan ex-gedetineerden. Zij doet dit veelal via Kerk in Actie en in samenwerking en ter ondersteuning van hulpverlenings- en mensenrechtenorganisaties. De problemen elders zijn vaak minstens zo groot en de middelen om dit op te lossen zijn vaak veel kleiner.

De eerste zondag in februari is de zondag van het werelddiaconaat. Die dag is ingesteld naar aanleiding van de watersnoodramp in 1953 toen de hele wereld ons te hulp kwam. Het is goed om daar bij stil te staan. We weten dat de wereld groter is dan Nijkerk alleen, maar toch besteden we veel aandacht aan onze Nijkerkse situatie en problemen. Problemen elders zijn voor ons wat minder zichtbaar. We hebben het relatief goed in Nijkerk en in Nederland en daarom is het goed buiten onze grenzen te kijken. Dat doen we vaak via onze collectes waar we geven aan doelen van Kerk in Actie, maar er zijn ook andere mogelijkheden. Soms kunnen we op heel eenvoudige manieren mensen helpen. Denk bijvoorbeeld aan de schrijfacties van Amnesty. Daarbij moeten we bedenken dat diaconaat geen taak is van de diakenen alleen. Iedere gedoopte christen wordt geacht dienstbaar te worden aan anderen. De diaconie fungeert daarbij als wegwijzer.

Een uitgebreid artikel over de Werken van Barmhartigheid is te vinden op de site van de Katholieke Universiteit Leuven.